Người giữ hồn Then Giáy ở Bát Xát

Chị Giàng Thị Nòn là người dân tộc Giáy, sinh ra và lớn lên ở thôn Làng Pẳn được truyền dạy thực hành nghi lễ cúng Then.

Là người dân tộc Giáy, sinh ra và lớn lên ở thôn Làng Pẳn, từ nhỏ chị Giàng Thị Nòn đã được sống trong không gian văn hóa đậm đà bản sắc của đồng bào Giáy. Đặc biệt, chị Nòn may mắn được mẹ nuôi là Nghệ nhân Ưu tú Phàn Thị Phổ truyền dạy thực hành nghi lễ cúng Then. Nghệ nhân Giàng Thị Nòn, Thôn Làng Pẳn, xã Quang Kim, huyện Bát Xát chia sẻ: "Từ năm 12 tuổi, tôi được đi theo bà Phàn Thị Phổ truyền dạy cho tôi. Từ năm 14 tuổi, tôi đi cúng Then đến bây giờ. Đầu năm thì tôi đi cầu lộc cầu tài cho gia đình người ta có sức khỏe, làm ăn tốt đẹp, cầu cho mùa màng bội thu."

Chị Nòn không cổ súy mê tín, cúng chỉ để động viên tinh thần, người bệnh vẫn cần đến bệnh viện chữa trị.

Thầy Then nhưng chị Nòn không tuyên truyền những điều mê tín dị đoan. Ai ốm đau vẫn phải đến bệnh viện để chữa trị. Việc cúng Then chỉ giúp con người về mặt tinh thần thêm lạc quan, tin tưởng, chiến thắng bệnh tật.

Từ năm 2015 đến nay, chị Giàng Thị Nòn đã truyền dạy nghi thức cúng Then cho nhiều học trò và được mời đi thực hiện nghi lễ Then tại nhiều tỉnh trong cả nước. Chị Liềng Thị Lản, Xã Quang Kim, huyện Bát Xát cho biết: "Nhờ có thầy Nòn hướng dẫn, dạy bảo nên đến nay tôi cũng lên được thầy Then 8 năm nay. Chúng tôi cũng đã làm thầy rồi, mong tiếp tục được truyền lại cho các con cháu để giữ gìn bản sắc văn hóa truyền thống của đồng bào dân tộc Giáy".

Với những hiểu biết sâu sắc về phong tục, tập quán, bản sắc dân tộc Giáy và những cống hiến trong bảo tồn bản sắc, trao truyền nghệ thuật Then Giáy cho thế hệ sau, năm 2024 chị Giàng Thị Nòn đã được Hội Văn nghệ dân gian Việt Nam công nhận là Nghệ nhân dân gian. Đó là động lực để chị tiếp tục hành trình bảo tồn, truyền dạy nghệ thuật Then Giáy của dân tộc. Nghệ nhân Giàng Thị Nòn chia sẻ thêm: "Tôi rất vui vì được công nhận là nghệ nhân. Trong thời gian tới tôi tiếp tục đi truyền dạy cho học trò giữ gìn bản sắc văn hóa của người Giáy chúng tôi".

Ông Đoàn Trung Hiếu, Phó Trưởng phòng Văn hóa, Khoa học và Thông tin huyện Bát Xát nói: "Tính đến nay, chúng tôi đã xây dựng hồ sơ được 11 nghệ nhân, trong đó có 2 nghệ nhân được công nhận là nghệ nhân ưu tú. Những nghệ nhân này chúng tôi xác định là những hạt nhân tiêu biểu trong việc bảo tồn văn hóa dân tộc".    

Nghi lễ Then là một tín ngưỡng dân gian, một tập quán xã hội, sinh hoạt văn hóa không chỉ mang tính gia đình mà đó còn là hoạt động chung của cả cộng đồng. Nhờ có những người tâm huyết như chị Giàng Thị Nòn và những nghệ nhân khác trong cộng đồng người Giáy đã góp phần bảo tồn nét đẹp văn hóa đặc sắc này.

Tất Đạt - Tuấn Ngọc