Độc đáo nghi lễ vào nhà mới của người Hà Nhì đen Bát Xát

Người Hà Nhì Làm lễ vào nhà mới.

Theo phong tục truyền thống, người Hà Nhì thường chọn ngày Thìn (ngày con Rồng) để làm lễ vào nhà mới bởi theo quan niệm đây là ngày tốt, ngày may mắn, giúp cho gia đình phát triển. Để vào nhà mới, nhất thiết phải có thịt, chè gừng và xôi nếp. Trên thớt thờ, chủ nhà đặt 1 bát thịt, 1 bát rượu cái, 1 bát nước chè gừng, 1 bát xôi nếp với mong muốn tổ tiên phù hộ. Ông Chu Gió Xứ, thôn Choản Thèn, xã Y Tý, huyện Bát Xát cho biết: “Tôi rất thích nhà trình tưởng bởi nó phù hợp với phong tục tập quán của người Hà Nhì. Tôi sẽ lưu giữ lại cho con cháu mình”.

Trước đó, để làm được một ngôi nhà hoàn thiện, người Hà Nhì thường đến giúp nhau, không ai tự trình tường cho ngôi nhà của mình mà thường có rất đông anh em, hàng xóm đến giúp. Mỗi người một việc để cùng nhau hoàn thiện một cách tỉ mẩn. Nhờ vậy nhà ở của người Hà Nhì thường có độ bền rất cao. Những nếp nhà được trình tường bằng đất, đá dày, mái nhà dốc ngắn được lợp bằng cỏ gianh nhưng rất chắc chắn, tạo cảm giác ấm áp về mùa đông và mát mẻ về mùa hè. Nhìn từ trên cao xuống những nếp nhà trình tường như những cây nấm khổng lồ bên sườn núi, ẩn hiện trong sương mù. Ông Ly Hờ Suy, người uy tín thôn Choản Thèn, xã Y Tý, huyện Bát Xát cho biết: "Nhà trình tường là phải biết cách bảo quản cho tốt, không để mưa ướt thì sẽ được lâu, phải được đến hơn 50 năm".

Làm nhà trình tường là phải có anh em, hàng xóm đến giúp.

Thực hiện dự án “Bảo tồn thôn truyền thống văn hóa dân tộc Hà Nhì, tại thôn Choản Thèn, xã Y Tý, huyện Bát Xát, tỉnh Lào Cai”, vừa qua, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Lào Cai đã triển khai hạng mục trao truyền, tập luyện bảo tồn nghi lễ vào nhà mới của người Hà Nhì đen ở thôn Choản Thèn, xã Y Tý. Thông qua các buổi tập luyện, trao truyền cách thức tổ chức nghi lễ vào nhà mới, các nghệ nhân đã truyền tải lại cho các thế hệ trẻ nắm bắt và tiếp thu, hiểu biết hơn về ý nghĩa, giá trị của nghi lễ cổ truyền. Ông Dương Tuấn Nghĩa, Tiến sỹ Văn hóa dân tộc cho biết: "Với lối kiến trúc này sẽ giúp bảo vệ rất tốt, nhất là vào mùa đông. Chúng tôi có so sánh thì nhiệt độ mùa đông giữa trong nhà và ngoài trời phải chênh nhau khoảng hơn 10 độ c, nếu ở ngoài trời xuống đến âm độ thì ở trong nhà vẫn giữ được ấm".

Nghi lễ vào nhà mới của người Hà Nhì đen là phong tục truyền thống tốt đẹp được trao truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác, luôn luôn được kế thừa và phát huy giá trị, trở thành nét văn hóa đặc sắc của người Hà Nhì nơi biên cương của Tổ quốc.

Tỉnh Lào Cai vừa quyết định quy hoạch xây dựng xã Y Tý, huyện Bát Xát trở thành Khu đô thị du lịch, theo hướng phát triển du lịch nghỉ dưỡng, khám phá cảnh quan và bản sắc văn hóa dân tộc bản địa, du lịch nông nghiệp ôn đới. Theo quyết định phê duyệt quy hoạch của UBND tỉnh Lào Cai, Khu đô thị du lịch Y Tý nằm trong địa giới hành chính xã Y Tý, trên diện tích hơn 8.600 ha, trong đó tập trung phát triển đô thị vùng lõi hơn 3.100 ha. Trong tương lai, khu vực này sẽ hình thành một khu đô thị du lịch, hành chính mới mang tên Y Tý.

Đức Tính - Quang Phấn